18. Yüzyıl divan şiiri poetikası (Arpaemînizâde Sâmî, Edirneli Kâmî, Esrâr Dede, Nedîm, Seyyid Vehbî, Şeyh Gâlip, Vahîd Mahtumî)

Abstract

Geçmişten günümüze Türk şiiri içerisinde farklı şiir anlayışları ve bunlara bağlı olarak farklı poetikalar oluşmuştur ve oluşmaya da devam etmektedir. Bu değişim, şiirimiz adına elbette bir zenginliktir. Türk şiir tarihinin gerek zaman, gerekse edebî faaliyet bakımından en geniş ve yoğun dönemini teşkil eden Divan şiiri ise bu zenginlik içerisinde önemli ve saygın bir yere sahiptir. Bununla birlikte hem geleneğin hem de temsilcilerinin poetik özellikleriyle ilgili bilgiler ve yapılan çalışmalar henüz istenilen düzeyde değildir.Konusu `18. Yüzyıl Divan Şiiri Poetikası` olarak belirlenen bu çalışmada, yüzyıl şiiri içerisinde etkili olmuş şairler arasından seçilen yedi şairin eserlerinden hareketle, onların bireysel poetikalarını tespit etmek, sonra da yüzyılın genel poetikasına dair tespit ve değerlendirmelerde bulunmak amaçlanmıştır. Bununla da divan şiirinin bütün olarak poetikasının belirlenmesine katkı sağlamak hedeflenmiştir.Çalışmanın konusu doğrultusunda öncelikle poetikanın tanımı ve içeriği, Batı, Doğu ve Türk edebiyatlarında poetikanın tarihî seyri, 18. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin siyasî ve edebî durumu kapsamında literatür taraması, kaynakların incelenmesi ve verilerin toplanması çalışmaları yapıldı. Kaynakların incelenmesinden sonra 18. yüzyıl divan şiirinin genel poetikasını belirleyebilmek için örneklem olarak çalışılacak şairler ve eserleri belirlendi. Seçilen şairlerin, yüzyılın önde gelen şairleri olmalarına ve yüzyıl şiirinde etkili olan klasik, bediî, hikemî ve mahallî üslupların biri veya birkaçını temsil etmelerine dikkat edildi. Bu sınırlılıklar doğrultusunda Edirneli Kâmî, Nedîm, Vahîd Mahtumî, Arpaemînizâde Sâmî, Seyyid Vehbî, Esrâr Dede ve Şeyh Gâlip'in Divan ve mesnevîleri poetik çerçevede incelendi. Elde edilen veriler kodlandı, belli temalar altında tasnif edildi. Bu poetik veriler ve ulaşılan bulgular doğrultusunda şairlerin bireysel poetikaları, sonra da yüzyılın genel poetikası belirlenmeye çalışıldı. Ayrıca, 18. yüzyıl divan şiiri poetikasının 16 ve 17. yüzyıl poetikalarıyla mukayesesi yapıldı. Yaptığımız bu çalışma, örneklem olarak seçilen şairlerin; şiir ve şair anlayışı, şiir ve şairle ilgili poetik benzetmeler, şiirin temel unsurları, şairin çevre ile olan münasebeti vb. poetik hususlarda kafa yorduklarını, çok önemli tespit ve değerlendirmelerde bulunduklarını göstermiştir. Elde edilen sonuçlar, aynı yüzyılda yaşayan ve aynı geleneğin temsilci olan şairlerin bile poetikalarında farklılıkların olabileceğini göstermekle beraber divan şiirinde zengin bir edebiyat eleştirisinin ve poetik yaklaşımın varlığına işaret etmektedir.

From past until present time, there has become different understandings of poetry in Turkish poetry and relating to this different poetics have appeared and still continuing to appear. This variance is for sure a wealth on behalf of our poetry. Diwan poetry, which constitutes densest and broadest period of Turkish poetry history whether in regard to time or literally output, has an essential and respected place in this wealth. Having said that, the studies and information related to both tradition's and its representatives' poetical features haven't been at the intended level yet.In accordance with the study's subject, primarily poetics' definition and context, poetics' historical cruise in West, East and Turkish literature, literateur scan within the scope of 18th century Ottoman Empire's political and literal situation, examination of the sources and gathering the data studies have been carried out. After examining the sources, poets and their works of art, which are to be studied as samples to determine the 18th century diwan poetry's general politics, have been defined. It is regarded that the chosen poets are the outstanding poets of the century and represent at least one or a few of the styles such as classical, bediî, hikemî, and mahallî, which are influential in the century poem. In line with these constraint, Edirneli Kâmî, Nedîm, Vahîd Mahtumî, Arpaemînizâde Samî, Seyyid Vehbî, Esrâr Dede and Seyh Gâlip's diwan and masnawis are examined in poetical case. The data obtained are coded and classified under certain themes. In accordance with these poetical data and findings reached, poets' individual poetics and then the general poetics of the century have been tried to be defined. Likewise, the comparison of 18th century diwan poetry peotics with 16th and 17th century poetics is made. The study we have carried out has shown that the poets, chosen as samples, had excogitated on the poetical issues such as understanding of poem and poet, basic elements of poetry, poet's relationship with the environment etc. and made observations and evaluations on them. The results obtained not only show that there could be differences in poetics of poets even who lived in the same century and were the representatives of the same tradition, but also indicate to the existence of poetical approach and rich literature critics in diwan literature.