13-16. yüzyıl Anadolu dokumalarında geleneksel desenlerin analizi

Abstract

Altay dağları eteklerinde Pazırık Bölgesinde Rus arkeoloğu Rudenko tarafından beşinci Pazırık kurganından çıkartılan Pazırık halısı dünyanın bilinen ilk düğümlü ve aynı zamanda en eski Türk halısıdır. Kapalı düğüm ile dokunmuş olup, M.Ö. 5.-3. yüzyıllara tarihlendirilmektedir. İç zemini 24 kareye bölünmüş olup her karenin içinde Hun Gülü motifi yerleştirilmiştir. İnce sular bitkisel motifler ile süslenirken, büyük sulardan biri 14 tane at üzerinde 14 tane de atın yanında yürür şeklinde tasvir edilmiştir. Diğer büyük su ise 24 tane geyik figürü ile süslenmiştir. Bu halının Hun Türklerine ait olduğu düşünülmektedir.Pazırık halısından sonra Selçuklu halıları en eski Türk halılarıdır. Motifleri genellikle geometriktir. Geometrik şemaya uydurulmuş bitkisel motifler de kullanılmıştır. Selçuklu halıların en büyük özelliği bordürlerindeki Kufi tarzdaki iri stilize yazılardır. Renkleri genellikle kırmızı ve mavinin tonlarıdır. Sonra sarı, yeşil ve beyaz renkler gelir.14. yüzyılda Selçuklu halılarının yanında hayvan figürlü halılar ortaya çıkmıştır. Bu halılarda zemin karelere bölünüp, hayvan figürleri ile dolgulu sekizgenler yerleştirilmiştir. Bazı örneklerde hayvan figürleri geometrik çerçeveler içine konulmuş, bazılarında ise geometrik bölümlemeler kullanılmaksızın serbest bir şekilde yerleştirilmiştir.15. yüzyıl ortalarında hayvan figürlü halıların yerini geometrik motifli halılar almaya başlar. 15. yüzyılın sonunda hayvan figürlü halılar kaybolarak, geometrik motifli halılar hakim olur. Desenler sekizgen, baklava ve geometrik formların oluşturduğu motiflerden oluşmaktadır. Bu halılar klasik Osmanlı dönemi halılarının hazırlayıcısı olmuştur.Türk halı sanatının en parlak dönemi 16. yüzyıldır. Bu dönem Uşak halıları ve Osmanlı Saray Halıları olarak iki gruba ayrılır. Uşak halılarından Madalyonlu ve Yıldızlı olanlar yaygın olan tiplerdir. Uşak halılarında madalyonlar ve zeminde ise bitkisel motifler kullanılmıştır. Osmanlı saray halıları, sarayın ihtiyacını karşılamak için yapıldığından dolayı Osmanlı Saray halıları denmiştir. Bu grup halılarda desen olarak natüralist yaprak, nar, lale, sümbül, bulut, karanfil, rumi, çiçek açmış bahar dalları kullanılmıştır.

The Pazırık carpet, which has been taken out by Russian archaeologist Rudenko from Pazırık tomb in the area of Pazırık which is on the hillside of Altay mountains, is known the first knotted and at the same time the oldest Turkish carpet. It has been woven by a closed knod and dated back to 5-3 centuries B.C. The inner surface has been divided into 24 square Hun Rose motif has been placed into every square. While the thin bordures have been decorated by natural motifs, one of the biggest bordures has been described on the 14 horses and also walking next to 14 horses. The other biggest bordure has been decorated by 24 deer figures. It is thought that this carpet belongs to Hun Turks.Seljuk carpets are the second oldest Turkish carpets after Pazırık carpet. Their motifs are usually geometric. Also the naturel motifs, which were adopted to geometric pattern, were used. The greatest quality of Seljuk carpets are their huge stilized Kufic inscriptions style on their bordures. Their colours are usually red and blue. Then the green and white colours come.In the 14th century animal figured carpets emerged, besides Seljuk carpets. In this carpet, the inner surface is divided into squares and is placed with animal figures and filled octagons. In some samples, animal figures have been put into geometric frames and in some, they have been placed freely without using geometric figures.In the middle of 15th century, geometric motifed carpets started to take place of animal figured carpets. At the end of 15th century, animal figured carpets have disappeared and geometric motifed carpets have dominated instead of them. The designs consist of octagon, diamond and geometric formed motifs. These carpets have been the preparatory of classical Ottoman period.The brightest period of Turkish carpets is 16th century. This period is divided into two groups as to be the Uşak Carpets and The Ottomon Palace Carpets. The medallion and star ones of Uşak Carpets are common types. The medallions have been used for Uşak and natural motifs have been used for their inner surface. The Ottomon Palace carpets have been used to meet the demand of palace so, they are called The Ottomon Palace Carpets. In these groups of carpets, the designs of naturalist leaf, pomegranate, tulip, hyacinth, cloud, carnation, rumi and bloomed leaves in spring time hava been used.