Siyaset kuramı açısından Mehmet Ali Aybar

Abstract

ÖZET Bu tezin amacı, 1961-1969 yılları arasında Türkiye İşçi Partisi Genel Başkanlığı yapmış, Turk siyasi tarihinin önemli bir siması olan Mehmet Ali Aybar'ın siyasal kuramının tahlilini yapmaktır. Mehmet Ali Aybar'ın özgün Marksist anlayışı ile Batı Marksizmin kesişmeleri, Türk solundaki bölünmenin teorik ve kuramsal nedenleri de bu tezde ele alınacaktır. Bu bağlamda bu çalışma bir siyasi tarih çalışmasından çok siyasi kuramsal bir çalışmadır. Mehmet Ali Aybar bir siyasi aktivist olmanın yanmda aynı zamanda dogmatik olmayan bir Marksist kuramcıydı. Aybar'ın Marksizm anlayışı evrensel olmakla birlikte; sosyal sınıfların ve devletin siyasi, tarihsel özelliklerinden oluşan üst-yapmm belirlediği `ulusal koşullan` ihmal etmiyordu. Bundan dolayı sosyalizmin kuruluşunu her ülkede garanti eden `evrensel reçetelere` itibar etmedi. Türkiye'de yaşayan bir Marksist olarak, Türkiye'nin özgün siyasi ve toplumsal koşullarını anlamaya çalıştı. Aybar'a göre Osmanlı İmparatorluğu' nda hakim olan üretim biçimi, Avrupa' daki gibi feodalizm değildi. Buna göre Osmanlı'nın sosyal ve siyasi yapısı Batı Avrupa'dan oldukça farklıydı. Osmanlı'nın tersine Batı Avrupa'nın sosyal ve siyasal yapısı burjuvazinin ve sivil toplumun ortaya çıkmasına ve kapitalizmim gelişmesine müsaade etmiştir. Diğer taraftan Osmanlı İmparatorluğunun yapısı farklı bir siyasi sınıfın ortaya çıkmasına neden olmuştur: Bürokrasi. Hakim bir sınıf olarak bürokrasi toplumun tüm ekonomik ve siyasi yaşamı belirlemekteydi. Bundan dolayı Osmanlı İmparatorluğu'nda kapitalizmi burjuva sınıfı değil; bürokrasi sınıfı getirmiştir. Bu bürokrat gelenek Osmanh İmparatorluğu'ndan Cumhuriyet Türkiyesi'ne miras kalmış, tıpkı Osmanlı İmparatorluğu'nda olduğu gibi Türkiye'de de siyasi hayatta önemli bir rol oynamıştı. Buradan yola çıkarak Aybar, Türkiye sosyalistleri için en önemli sorunun bürokrat sınıfın yıkılması ve yerine daha demokratik bir sistemin kurulması gerektiğini savundu. Bu balomdan 1950 seçimlerini bürokrat sınıfın yenilgisi olarak gördü ve DP'nin zaferini destekledi. Aybar bununla birlikte bürokrasinin sosyalist rejimlerdeki rolünü de eleştirdi. Çekoslovakya'nın Sovyetler Birliği tarafından işgal edilmesine karşı çıktı. Buna bağlı olarak da sosyalist ve komünist partilerdeki bürokratik mekanizmaları eleştirdi ve Leninist parti modelimi reddetti. Bunun yerine yatay örgüt modelini önerdi. vı

ABSTRACT Aim of this thesis is to analyze of Mehmet Ali Aybar's political theory an important figure in Turkish political history who was the chairman Turkish Labour's Party between 1961 and 1969. Besides the intersection of Mehmet Ali Aybar's original Marxsist understanding and Western Marxsism, the theorical and pratical reasons of the seperations in Turkish left are also been explained. In this concept, methodolically, this thesis is not a political history study but a political theory study. Besides being a political activitst, Mehmet Ali Aybar was also a theorist and his political thoughts derived from the dogmatic Marxism. His Marxist understanding was universal, but this does not mean that he neglected the `national conditions` that are determined by the historical and political charecter of the state, people and the social classes. On account of this, he didn't belive in a `universal prescription` that would guarantee the foundation of socialism in every country. As a Marxist living in Turkey, he tried to analyze Turkey's genuine political and social conditions. According to him, the dominant mode of production in Ottoman Empire was diffrent from the one that was in Europe's feudalism. Accordingly, political and social class structure of Ottomon Empire and Western Europe are very different. Unlike Ottomon Empire, the economical and social structure of Western Europe, allowed to appear bourgeois which developed capitalism and civil society. On the other hand the political and economical structure in Ottomon Empire cause the emergence of a different political class: Bureaucracy. As a dominant class, bureaucracy determined all economical and political life of society. So that in Ottoman Empire not the bourgeois but the bureaucracy developed capitalism. This bureaucrat traditon in Ottoman Empire was inherited Turkish Republic. Like Ottoman Empire, the bureaucracy class played an important role in Turkish political life. Claiming this, Aybar thought that the main problem of the socialist of Turkey was to overthrow the bureaucracy and established more democratic system. In this respect, he consider 1950 election as the defeat of bureaucracy and supported DP's winning. Aybar also objected the role of bureaucracy in socialist regimes. In this manner he condemned the invasion of Czechoslovakia by Soviet Union. Besides this he also critcise the bureaucrat mechanism of in the socialist and communist parties and he rejected Leninist party model. He recomended horizontal organization model. vu