Ottoman socity and state in the light of the fatwas İbn Kemal

Abstract

t ÖZET Fetvalar tarih çalışmalarında toplum ve devlete ışık tutan kaynaklardır. Bu tezde fetvaların bu amaçla kullanılmasına çalışılmıştır. Örnek olarak Şeyhü'l-İslam İbn Kemal'in fetvalarına bakarak Osmanlı İmparatorluğunda yaşamış Rafızîlerin (Kızılbaşlar) tarihi hakkında bir fikir edinmek mümkündür. İbn Kemal günümüzde Rafızîleri bir homojen kitle olarak kabul eden düşüncenin aksine Onları sadece Osmanlılar'ın politik düşmanları olan Safavilere taraftar oldukları zaman bir tehdit unsuru olarak görmüştür. Kızılbaş İbn Kemal için mutlaka sapık inançlı kişi demek değildi. İbn Kemal'in fetvalarında Sûfiler de sıklıkla görülür. İbn Kemal Ortodox Sünni İslamla bağdaşmayan vahdet-i vücud veya devran gibi Sûfi inanış ve tatbikatlarına karşı çıkmıştır. Her iki tarafın zaman zaman siyasi otoriteyi ilgilendiren iddialar ortaya koymaları sûfilikle ilgili problemlerin oldukça köklü problemler olduğunu gösterir. İbn Kemal'in fetvalarında dinsel farklılıkların belirleyici rol oynadığı Osmanlı genel toplum yapısını da görmek mümkündür. Peygamber neslinden gelenler ve devlet görevlilerinin meşruluğu/korunmalan ile ilgili tartışmadan İbn Kemalin devletin Sünni ideolojisini ve otoritesini korumaya çalıştığı izlenimi edinilmektedir. Şeriata karşı Şeriat dışı hukuk konusunda İbn Kemal'in kanun kavramına hiç de yabancı olmadığı ileri sürülmüştür. Geleneksel bir vergi olan çift resmini Şeriat çercevesince almaya kalkması O'nun bir Şeyhü'l-İslam olarak devlet mekanizmasına hizmet ettiğini gösterir. Bu çalışmanın sonunda İbn Kemal'in yazdığı 220 civarında eserin isimleri verilmiştir.

/ ( ABSTRACT The fetvas are good historical sources for shedding light on the society and the state. This study is an attempt to use the fetvas for such a purpose. For example, by looking at the fetvas of the Shaikhu'l-İslam İbn Kemal it is possible to get an idea about the history of the Rafızîs in the Ottoman Empire (Kızılbaşs and Kalandarîs). In contrast to the modern conception which conceives the Rafızîs as one homogenous entity, İbn Kemal thought that the Rafızîs were only a threat when they followed the political enemy of the Ottomans, the Safavids. For İbn Kemal a Kızılbaş did not necessarily mean a heretic. The Sufis also come up frequently in the fetvas of İbn Kemal. He opposes the Sûfi beliefs and the pratices which contradicted the Orthodox Sunni Islam such as monism and Sûfî dancing. The arguments developed by both sides occasionally pertaining to the realm of the political authority show how deeply-rooted were the problems related with Süfism. It is also possible to see the general structure of the Ottoman society in the fetvas of İbn Kemal which was mainly divided along the religious lines. The legitimacy/protection discussion for the descendants of the Prophet, Âl-i Resul, and for the state officers implies that İbn Kemal served in the maintenance of the state's Sunni ideology and authority. In the discussion of the Shari'a vs. the secular law, İbn Kemal turns out to be quite familiar with the notion of secular law. His legitimizing a traditional tax, that is the collection of çift-resmi tax, within the framework of the Shari'a meant that İbn Kemal served the state apparatus with his Shaikhu'l-İslam identity. In this, İbn Kemal was also a precursor to Abu Su'ud. In addition to his fetvas İbn Kemal wrote approximately 220 works which are listed at the end.