Osmanlı şiirinin modernleşme sürecinde `kadın`ın doğuşu: Nigâr Hanım`ın şiirlerinde dişil söylem üretimi

Abstract

Nigâr bint-i `Osman (1862-1918) Romantizm, Sentimentalizm gibi Avrupa edebiyatı akımlarından etkilenerek şiir yazan ilk kadın şairdir. Nigâr Hanım, Mehmet Kaplan tarafından ?ara nesil? şairleri arasında sınıflandırılmış ve bu sınıflandırma nedeniyle şiirleri yalnızca divan şiiri ve yeni edebiyatla etkileşimleri açısından incelenmiştir. Nigâr Hanım aslında kendi sesiyle, kadın kimliğiyle yazmaya gayret eden ilk kadın şairdir; çünkü şiirlerinde divan şiiri geleneğinin eril söyleminden uzaklaştığı görülmektedir. Bu nedenle, bu tez çalışmasında Nigâr Hanım'ın şiirlerinde ?dişil? söylem araştırılmıştır. Bu araştırma öncesinde şairin günlükleri ve Tesir-i `Aşk adlı tiyatro oyunu hariç, bütün metinlerinin transkripsiyonu yapılmıştır. Ama araştırmanın birincil kaynakları şairin lirik şiirleri olduğundan, bu çalışmada yalnızca Efsûs: Birinci Kısım, Efsûs: İkinci Kısım ve Aks-i Seda'dan şiirler örnek gösterilmiştir. Tezin birinci bölümünde çeşitli edebiyat metinleri aracılığıyla geleneksel Osmanlı toplumunda kadına bakış araştırılmıştır. Aynı bölümde on dokuzuncu yüzyılda Osmanlı'da kadının sosyal konumundaki değişim ve entelektüellerin yaklaşımlarına değinilerek Nigâr Hanım'ın da o dönemde üretilen yeni kadın modeline ilişkin görüşleri aktarılmıştır. İkinci bölümde ise postmodern feminist yaklaşımların, özellikle Fransız feminist eleştirisinin evrenselliği sorgulanarak Nigâr Hanım'ın şiirlerinde dişil söylem araştırmak için alternatif bir yöntem geliştirilmeye çalışılmıştır. Nigâr Hanım'ın şiirleri kendisiyle aynı dönemde şiir yazan ve yakın dostları olan Recaizâde Mahmut Ekrem (1847-1914), Abdülhak Hâmid Tarhan (1852-1937), Celâl Sâhir Erozan (1883-1935) ve Cenab Şahabeddin (1870-1934)'in şiirleriyle karşılaştırmalı bir biçimde okunmuştur. Bu okuma sürecinde Ekrem, Hâmid ve Şahabeddin'in şiirlerinde modern bir eril söylemin ortaya çıktığı anlaşılmıştır. Son bölümde ise Nigâr Hanım'ın şiirleri incelenerek şairin modern eril söylemi benimsemediği, toplumsal cinsiyet rollerinin sınırları içinde bir dişil söylem ürettiği ortaya konmuştur.

Nigâr bint-i `Osman (1862-1918) is the first female poet, who was influenced by movements of Western literature such as Romanticism and Sentimentalism. Poems of Nigâr Hanım were mostly analysed in the light of the aesthetic measures of Ottoman classical literature and Western literature. However, Nigâr Hanım may also be regarded as the first female poet who produces a feminine discourse by unveiling her female identity in the limits of gender roles. In this study, feminine discourse was discussed in Nigâr Hanım?s poems. First of all, the whole texts of Nigâr Hanım was transliterated into the new alphabet except for her play called Tesir-i Aşk (Impression of Love) and diaries. Nigâr Hanım published three books collecting her lyrical poems which are Efsûs: Birinci Kısım (Alas! [First Part]), Efsûs: İkinci Kısım (Alas! [Second Part]) and Aks-i Seda (Echo of Voice). These texts are the primary sources of this thesis project. In the first part, the transformation of gender roles and social status of women in the nineteenth century Ottoman society and the views of various intellectuals were discussed. In the second part, the universality of postmodern feminist approaches, especially gynocriticism were questioned and a new, alternative approach was offered by searching feminine discourse in poems of Nigâr Hanım. Hence, poems of Nigâr Hanım were read comparatively with male poets writing during the same period, who are Recaizâde Mahmut Ekrem (1847-1914), Abdülhak Hâmid Tarhan (1852-1937), Celâl Sâhir (1883-1935) and Cenab Şahabeddin (1870-1934).