Ermeni isyanlarında bölge-toplum faktörü ve günümüzdeki yansımaları

Abstract

ÖZET Şark Meselesi olarak ifade edilen, özünde Hristiyan - Müslüman yani Haç - Hilâl veya Avrupa - Türk münasebetleri ve mücadelesi yatmakta olan bu terim; 1683 Viyana Bozgunu'ndan Osmanlı Devleti'nin parçalanması sürecine kadar meydana gelen bütün üzücü olaylarla, günümüzdeki tarihî gerçeklerin açıklanması ve yorumlanması için bir anahtar rolünü oynamaktadır. Şark Meselesi'nin bir sonucu olarak; Hristiyan Avrupa'nın Osmanlı'yı parçalamak üzere öncelikle Osmanlı Devleti'ndeki Hristiyan unsurları, daha sonra ayrılmaya müsait diğer toplulukları tespit ederek, bu unsurları önce isyana ve sonucunda da devlet kurmaya teşvik ettiği görülmektedir. Bu teşvik sonucu ilk önce Balkanlar'daki Hristiyan unsurlar olan Yunanlılar, Sırplar ve Bulgarlar, Osmanlı Devleti'nden koparak müstakil birer devlet kurmuşlardır. Osmanlı Devleti'nin Balkanlar'daki geri çekilmesinden ve bölgedeki Hristiyan milletlerin bağımsızlığa kavuşmasından güç ve ilham alan Ermeniler de Avrupa'nın desteği ile bağımsızlıklarını elde etmek için harekete etmişler ve geçmişte Vilâyat-ı Sitte (Erzurum, Sivas, Diyarbakır, Ma'murat-ül Aziz, Bitlis ve Van) denilen bugün Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan 28 ilde bir Ermeni Devleti kurma planını ve stratejisini yürürlüğe koymuşlardır. Böylece Anadolu topraklarında Şark Meselesi'nin uzantısı ve parçası olarak bir Ermeni Meselesi ortaya çıkmıştır. Ermeni Terör Örgütü ASALA'nın faaliyetlerini etkisizleştiği 1984 yılından sonra Bölücü Terör Örgütü PKK, Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yoğun bir şekilde terör faaliyetlerine başlamıştır. PKK terör eylemlerinin özellikle geçmişte Ermeni ve Gayrimüslim nüfusun yoğun yaşadığı, Ermenilerin devlet kurmayı planladığı yerler ile geçmişte isyan bölgeleri olarak kullandıkları yerlerde arttığı görülmektedir. Bu çalışmada, Ermeni hareketleri ile bölge cereyanları arasındaki tarihî ilişkiler incelenerek; Şark Meselesi ışığında günümüzdeki bölücü terörün gerçek niyet ve amacı ortaya konmaya çalışılmaktadır. Bu maksatla; I. Bölümde, büyük devletlerin Osmanlı Devleti üzerindeki politikaları ve Ermeni Sorunu'nu oluşturan tarihî süreç incelenerek, kurulması planlanan sözde Ermeni Devleti'nin sınırları ortaya konmuş ve Ermenilerin bu sınırlar içindeki nüfusları ile ilgili iddiaları araştırılmıştır. II. Bölümde, müstakil Ermeni Devleti kurmak için Ermenilerin izlediği strateji, devleti kurmayı planladıkları bölgedeki Ermeni İsyanları ve Ermenilerle ilişkili bu yerlerdeki diğer isyanlar incelenmiştir. III. Bölümde ise, Ermeni hareketleri ve bölge cereyanları arasındaki tarihî ilişki ortaya konduktan sonra Ermeni Terör Örgütü ASALA ile PKK arasındaki ilişkiler ve benzerlikler incelenerek, günümüzdeki bölücü terör faaliyetlerinin Ermeni emelleri ile olan ilişkisine yer verilmiştir. Sonuç olarak bu çalışmada; Türkiye Cumhuriyeti mülkî taksimatı göz önünde bulundurularak, PKK Terör Örgütü eylemleri ve bu eylemlerin geçmişteki Ermeni isyanları ve nüfus oranları ile olan ilişkisi incelenerek, sözde Kürdistan maskesi arkasında gerçekleştirilmek istenen Ermeni Devleti kurma hayalinin bulunduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. VIII

SUMMARY This study reviews in historical perspective the relations between the Armenian movements in pre-republican Turkey and the regional currents in the East and South Side of the Anatolia, and discloses the actual intention and purpose of the separatist PKK terror in light of the Question d'Orient. The expression `Question d'Orient,` which in essence refers to the strife and relations between the Christians and Muslims, or in other words, the Cross versus the Crescent or the Europeans and Turks, plays a key role in comprehending and interpreting in historical perspective the events that occurred during the disintegration process of the Ottoman State following the Rout of Vienna in 1683 and those phenomena which we today are living through. As an important component of the Question d'Orient, the Christian Europe first identified the Christian elements within the Ottoman State, and the other peoples who are convenient to secede; then encouraged them to rise up against the Ottoman rule and set up their own states in order to disintegrate the Ottoman State. As a result of such encouragement, first the Greeks, Serbs and Bulgars, the Christian elements in the Balkans, seceded from the Ottoman State and set up their independent states. Armenians who were inspired and encouraged by the recession of Ottomans from the Balkans and the establishment of independent states by Christian peoples in the region, acted to vie for independence with European support, and put into practice the plan and strategy of establishing an Armenian State in the Vilayati Sitte (Six Provinces), a geography which in today's Turkey covers 28 provinces in the Eastern and Southeastern Anatolia. Thus emerged an Armenian Question as an extension and part of the Question d'Orient in Anatolia. The separatist terror organization PKK launched its acts of terror in 1984, the very year the Armenian terrorist organization ASALA did terminate its activities. It was observed that the terror acts of PKK concentrated in areas where the Armenians in the past intended to establish an independent state and used as bases of rebellion. This study is presented as three main chapters: Chapter One summarizes the policies of European powers on the Ottoman State, reviews the historical process that created the Armenian Question, depicts the aspired boundaries of the contemplated Armenian State, and questions the Armenian claims regarding the population figures within such boundaries. Chapter Two discusses the strategy followed by the Armenians to set up an independent Armenian State, the Armenian rebellions in areas where they intended to establish their state, and other rebellions in this region. Chapter Three identifies the relations and similarities between the Armenian movement and the regional currents of the time, and those today between the ASALA and the PKK, and discusses in detail the relation of the PKK activities with the Armenian objectives. IX