Karagöz metinlerinin toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi

Abstract

Toplumsal cinsiyet, biyolojik cinsiyetten farklı olarak kültürün ürettiği cinsiyet rollerini ifade etmektedir. Cinsel farklılıkların toplumsal ve kültürel açıdan yorumlanması anlamına gelen bu terim, cinsiyet olarak kadın ve erkekten beklenen davranış örüntülerini kapsamaktadır. Bu bakımdan sözlü ve yazılı halk bilgisi ürünleri üzerinde de etkili olan toplumsal cinsiyet rollerinin halk bilimsel bir bakış açısıyla incelenmesi önem arz etmektedir. Geleneksel Türk Tiyatrosunun önemli bir dalı olan Karagöz Oyunu, genel olarak `hayalî` adı verilen bir sanatçı tarafından deriden yapılmış tasvirlerin `hayal perdesi`nde oynatılıp seslendirilmesi ile icra edilen bir gösteri sanatı olarak kabul görmektedir. Hayal perdesi, içinde bulunduğu kültürün aynası olarak kabul edilmekte ve içeriğinde, icra edildiği toplumun kültürüne ait ögeler barındırmaktadır. Bu bakımdan hayal oyunlarının incelenmesi, kültürdeki cinsiyet algılarının fark edilmesinde yararlı olacaktır. Bu nedenle `Karagöz Metinlerinin Toplumsal Cinsiyet Açısından İncelemesi` başlığını taşıyan bu çalışmada Karagöz oyunlarındaki toplumsal cinsiyetle bağlantılı kültürel birikime dair izler incelenmiştir. Kaynak tarama ve metin inceleme yöntemleri kullanılarak Cevdet Kudret'in 3 ciltlik Karagöz kitabında yer alan 39 oyun metin, Toplumsal Cinsiyet Kuramları ışığında incelenmiştir. Halk bilimi, toplumsal cinsiyet ve Karagöz oyunları ile ilgili tanımlamaların ardından `Zenne` başlığında ele alınan kadınların eşleriyle, diğer kadınlarla ve diğer erkeklerle olan ilişkileri; mekânsal olarak kadına belirlenen alan; güzellik algısı ve kadın aklı incelenmiştir. Ardından erkeğin mekânsal olarak konumu, erkeğin kadın ve erkeklerle olan ilişkisi ve erkeğin dış görünümü incelenmiştir. Elde edilen veriler halk bilimsel bakış açısıyla tartışılıp açıklanmıştır. Anahtar Sözcükler: Toplumsal Cinsiyet, Karagöz Oyunu, Geleneksel Türk Tiyatrosu

Gender, unlike biological sex, refers to the gender roles produced by culture. This term, which means the interpretation of sexual differences socially and culturally, includes the patterns of behavior expected from women and men in terms of gender. In this respect, it is important to examine the gender roles that are also effective on oral and written folklore products from a folkloric perspective. Karagöz Play, which is an important branch of the TraditionalTurkish Theater, is generally accepted as a performing art performed by playing and portraying the figures made of leather by an artist called `Hayali`. The shadow theatre is considered as the mirror of the culture it is in and contains elements of the culture of the society in which it is performed. In this respect, examining the plays will be useful in realizing the gender perceptions in culture. For this reason, in this study, which is titled `Investigation of Karagöz Texts in Terms of Gender`, traces of gender-related cultural accumulation in Karagöz plays were examined. 39 games texts in Cevdet Kudret's 3-volume Karagöz book were examined using the methods of literature review and text analysis in the light of Gender Theories. After the definitions related to folklore, gender and Karagöz plays, the relations of the women in `Zenne` title with their spouses, other women and other men; spatially determined areafor women; the perception of beauty and women's mind were examined. Then, the spatial position of the man, the relationship of the man with men and women and the outer appearance of the man were examined. The data obtained were discussed and explained from the folkloric perspective.Keywords: Gender, Karagöz Play, Traditional Turkish Theater