İçel tahtacıları -Dini inanışlar ve dini törenler, halk kültürü, anonim halk edebiyatı-

Abstract

ÖZET İÇEL TAHTACILARI DÎNÎ İNANIŞLAR VE DÎNÎ TÖRENLER, HALK KÜLTÜRÜ, ANONÎM HALK EDEBİYATI Nilgün ÇIBLAK Doktora Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Erman ARTUN Eylül 2001, 1X+484 sayfa Tahtacılar, geçimlerini ağaç kesip dilmek, kiriş ve tahta biçmekle-sağlayan ve bu nedenle Anadolu'da genellikle ormanlık alanlarda, orman işçiliğinin yapılabildiği bölgelerde yaşamlarını sürdüren Alevî - Türkmen zümrelerinden birisidir. Günümüzde Tahtacılar'ın göçebe hayatından yerleşik düzene geçerek bir kısmının toprağa bağlandığı bir kısmının da kendilerine daha farklı geçim kaynakları sağladığı görülmektedir. Tahtacılar, Anadolu'nun çeşilli bölgelerinde olduğu gibi İçel'de de yerleşik bir düzende ve eskisi kadar olmasa da geleneklerine bağlı bir şekilde hayatlarını devam ettirmektedir. Bu çalışmada İçel'de yaşayan Tahtacı oymakları; bu oymakların dinî inanışları ve dinî törenleri, halk kültürü ve anonim halk edebiyatı ürünleri üzerinde durulmuştur. Çalışma, Türkiye ve İçel Tahtacıları' na genel bir bakışla başlamaktadır. Daha sonra dinî inanışlar ve dinî törenler bölümünde; İçel Tahtacılarının yaşayan ve unutulmak üzere olan bütün dinî inanışları, törenleri ele alınmış ve bunların oymaklar ve diğer Alevîler arasındaki farklılık ve benzerlikleri, kökenleri ve işlevleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın halk kültürü bölümünde; İçel Tahtacılarınım `geçiş dönemleri`, `bereket törenleri`, `halk hekimliği'' ve `halk inanışları`yla ilgili ürünlerine yer verilmiştir. Oymaklar arasındaki uygulanışlarıyla verilen bu ürünlerin topluluk içindeki işlevlerine ve eski kültürlerin bu ürünlerdeki izlerine değinilmiştir. Anonim halk edebiyatı bölümündeki ürünler ise; `kalıplaşmış sözler` ve `anlatmalar` olmak üzere iki başlıkta ele alınıp incelenmiştir.Çalışmanın sonunda İçel Tahtacı kültüründeki terim ve kavramlardan örnekler verilerek bunların kısaca açıklamaları da yapılmıştır. Bu araştırmanın sonucunda İçel Tahtacı kültüründe, hem Orta Asya'nın hem Anadolu'nun inanç ve kültür yapısının izlerinin bulunduğu görülmüştür. Bütün bu etkiler, İslâmiyet'in kabul edilmesiyle beraber yeni dinin rengine ve şekline bürünerek bugünkü Tahtacı kültürünü oluşturmuştur. Anahtar Sözcükler: Alevîlik, Tahtacılar, İçel Tahtacıları, İçel Tahtacı kültürü, dinî inanışlar.

Ill ABSTRACT THE TAKHTA.IYS OF ICEL THEIR RELIGIOUS BELIEFS, RITUALS,FOLK CULTURE, ANONYMOUS FOLK LITERATURE NilgOn ÇIBLAK Doctoral Thesis in the field of Turkish Language and Literature Supervisor: Doç. Dr. Erman ARTUN September, 2001, IX + 484 Pages The Takhtajys are one ofthe Alevish - Turkomanian groups that earn their living by means of cutting down and slicing trees, sawing out planks and wooden plates, and that accordingly reside in the whereabouts of forest and woodlands suitable for carrying out woodwork. Today the Takhtajys who used to lead a nomadic life have settled down, with some groups providing their income through agriculture and some earning money from various other sources. The Takhtajys, as they do in other parts of Anatolia, lead a settled life in Icel, and they still conform to their old traditions although they do not adhere to them as strictly as they used to in the past. In this study, the Takhtajys living in Icel, their religious beliefs and rituals, their culture, the works of their folk literature have been focused on. The study starts with providing a general outlook on Turkey and on the Takhtajys of Icel. In the subsequent part `Religious Beliefs and Rituals`, all the beliefs held and all the rituals carried out by the Takhtajys now tended to be forgotten are explained whilst revealing the sources and the functions of these beliefs as wee as pointing to the similarities and differences between the beliefs of Icel Takhtajys and thoose of the Alevishes and of other tribes. In the part of the study called `folk culture`, products of woodwork about `transition periods`, `rituals for fecundity`, `folk medicine`, and `people's beliefs` ofIV Takhtajys are introduced. Information on the various ways of application of these products regarding the Takhtajys, other tribes and the Alevishes is also presented in this part. In the part called `Anonymous Folk Literature`, the works are grouped and examined under the two headings `cliches` and `expressions`. At the end of the study, examples of terms and notions used by Icel Takhtajys are presented with their brief explanations. As a result of this study, it was found out that the culture of Icel Takhtajys display common properties with the cultures of both Middle Asia and Anatolia. Together with the effect these ancient cultures had on Icel Takhtajys, the conversion to Islam added more to the Takhtajys' culture - hence shaping the Takhtajys' culture into its current form. Key words: The Alevism, the Takhtajys, Takhtajys of Icel, the Icel Takhtajys' culture, rituals.