Türkiye`deki yeraltı kömür ocağı havzalarının çok kriterli karar verme yöntemleri ile risk temelli sınıflandırılması

Abstract

Ülkemizdeki yeraltı kömür ocaklarının bazılarında modern işletim yöntemlerine geçilmesine rağmen, yakın zaman dilimlerinde meydana gelen büyük boyutlu kazalar nedeniyle kömür madenlerinde alınması gerekli güvenlik tedbirleri ve düzenlemeler yeniden gündeme gelmiştir. Bu tez çalışması kapsamında; Türkiye'de üretimin ve iş kazalarının yoğunlaştığı, yeraltı üretim yöntemiyle kömür üretimi yapan işletmelerin bulunduğu havzalar belirlenmiştir. Çalışmada, Türkiye genelinde belirlenen 6 ayrı havzada, ruhsatlı olarak üretim yapan, uygulama çalışması için izin alınabilen 39 yeraltı kömür ocağı tek tek ziyaret edilmiş, buradaki toplam 191 karar vericinin (üst düzey yöneticiler, maden mühendisleri, üretim mühendisleri, daimî nezaretçiler ve iş sağlığı ve güvenliği uzmanları) anket yoluyla görüşlerine başvurulmuştur. Anket verileri kullanılarak Expert Choice yazılımında ve Microsoft Excel programında, 5 ana kriter ve 26 alt kriterden oluşan hiyerarşi oluşturulmuştur. Böylece havzalar çok riskliden az riskliye doğru sınıflandırılmıştır. Her bir ana kriter ve alt kriterin mevcut risklerin ortaya çıkmasındaki önem dereceleri (risk puanları) hesaplanmıştır. Çalışmada AHP (Analitik Hiyerarşi Prosesi), Bulanık AHP (Bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi) ve ülkemizde az uygulama alanı bulunan Bulanık TOPSIS (Bulanık İdeal Çözüme Benzerlik Bakımından Sıralama Performansı Tekniği) yöntemleri tercih edilmiştir. Çalışmada elde edilen sonuçların her üç yöntemde de birbirini destekliyor olması, bu yöntemlerin risk yönetim süreçlerinde oldukça kullanışlı birer yöntem olduklarını ortaya koymuştur. Tez çalışmasında önemle vurgulanması gereken nokta, oluşturulan risk sınıflamasının genel bir yaklaşımdan ziyade havza bazında olması, her havzanın bir bütün olarak değerlendirilmesi ve risk yönetim sürecinde havzalara özel koşuların dikkate alınmasıdır. Çalışmanın, ülkemizdeki karar vericilerin mevcut riskleri azaltıcı tedbirlerin belirlenmesi yönündeki hedeflerine daha kolay ulaşmasında, iş yeri koşullarının iş güvenliği açısından iyileştirilmesinde ve firma yöneticilerine yol gösterici nitelikte olacağı düşünülmektedir.

Even though modern production methods have been introduced in some of the underground coal mines in our country, as result of the large-scale accidents occurring in the near-past, undoubtedly the necessary safety precautions and regulations to be taken in the coal mines have re-emerged. Within the purpose of this thesis; major coal mine basins are determined, where enterprises which using underground coal production methods, and where production and occupational accidents are concentrated. Total 39 licensed underground coal mines in 6 different basin which allowed for the application study, has been individually visited one by one and total 191 decision makers (such as senior executives, mining engineers, production engineers, permanent supervisors, and occupational health and safety experts) which working in these coal mines were consulted to their opinions about coal mine through surveys. Hierarchy which consisting of 5 main criteria and 26 sub-criteria is formed using these surveys in the Expert Choice and Microsoft Excel program. In this way, the coal mine basins are classified as according to risk scores. Each main criterion and sub-criterion's importance levels (risk scores) of current risks has been calculated. In this thesis, AHP (Analytic Hierarchy Process) Fuzzy AHP (Fuzzy Analytic Hierarchy Process) and Fuzzy TOPSIS (Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solutions) methods which found only a few applications in our country were preferred. The results that obtained from this thesis is supporting each other and it can be said that these methods can be rather useful methods for risk management process. It should be underlined that, this thesis study is rather than a general approach, has a risk classification based on coal mine basins, evaluation of each coal mine basins as a whole and special conditions taken into account in the risk management process. This study will be a guide for the company managers to achieve decision makers in our country goal of existing the current risks easily, improvements of enterprises conditions about occupational health and safety and what factors should focus on in our country.