19. yüzyıl ile 20. yüzyıl ilk yarısında Tunus`ta vakıflar

Abstract

Uygarlığın önemli bir bileşeni olan vakıflar, Tunus ülkesinin köklü kurumlarından biri olma özelliğiyle toplumun sosyal, ekonomik, politik ve kültürel alanlarında önemli rol oynamıştır.Bu tezimiz; ekonomi, siyaset, toplum ve kültürü iç içe barındıran Tunus'taki vakıfları tanıtmayı ve bu vakıfların birey, toplum ve kurumların hayatında ne denli yaygın ve merkeziyetçi olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bunun yanı sıra, vakıf gelirlerinin ilkelere ve kuruluş amaçlarına aykırı bir biçimde harcanması ve sömürülmesini de yeni bir durum olarak ortaya çıkarmaya çalışmaktadır.On dokuzuncu yüzyıl ile yirminci yüzyılın ilk yarısında Tunus'ta vakıflar konusunu inceleme ve araştırma isteğimin arkasında yatan nedenler arasında, bu konunun tarih ve iktisatçılar tarafından bilerek veya bilmeyerek yeterli ilgiyi görmemiş olmasıdır. Günümüzde ise bu kadim müessese, maalesef Tunus halkının ve aydınlarının belleğinden neredeyse silinmiştir. Bunun sebebi ise eskiden kalan vakıfların ihmal edilmesi, Tunus'un 1956 yılında bağımsızlığını kazanmasının ardından vakıfların kamusallaştırılması ve sonrasında düzenlenen Tunus medeni kanununun vatandaşın okul, cami, yetimhane, huzur evi veya başka bir amaçla mülklerini vakfetmesine müsaade etmemesidir.Böyle bir konuyu seçmemizin diğer bir amacı, Tunus iktisat tarihine ışık tutabilmektir. Bunun için adeta bir arkeolojik kazı çalışması yaparak Tunus Milli Arşivi belgelerinden ve bu belgelerin içerdiği vakıf ve gelirleriyle ilgili, rapor, yazışma ve sayım çizelgelerinden azami derecede istifade etmeye çalıştık.Ayrıca tarihi süreç içerisinde Tunus vakıflarına da değinmemiz gerekmekteydi. Yani vakıfların küçük ve basit bir kurumken, Osmanlı İmparatorluğu döneminde nasıl gelişip kurumsallaştığını, Tunus'un sosyal, politik ve ekonomik alanlarındaki büyük rolünü ve sonunda Fransa'nın Tunus'u işgali (1882 ? 1956) sırasında bu kurumun nasıl küçüldüğü ve önemini kaybettiğini, bu gün ise eskiden toplumun temel bileşeninden biri olan ve öncül rol oynayan vakıflar müessesesinin insanların belleğinden neredeyse silindiği gerçeklerini ele almaya çalıştık.

The phenomenon of the endowment (the Waqf ) is one of the civilization components, and it is prestigious institution that has played an important role in the economic, political, social and cultural levels of the Tunisian community. The aim of this work is to identify the importance of the endowment in Tunisia, it is an importance stems from the interdependence and overlap of economic, political, social and cultural issues and reflects the endowment universality and its centralization in the life of the individual, group and institutions. But it also reveals a new phenomenon which is the recruitment and exploitation of the endowments proceeds for not what has been established for, and that is contrary to the endowment principle, and deviate from the general objectives that the endowments established for. The attention of the endowments in Tunisia in the 19th century and the first half of the 20th century and make it an important topic for study, research and analysis does not only proceed what we have mentioned before, but also leads us to an urgent desire to reveal what missing or buried intentionally or unintentionally by researchers, historians and economists. And this old establishment is almost getting absent in the memory of the Tunisian society not only in public but also among intellectuals, and that due to the negligence of the endowment from one side and the stopping the endowments process after been nationalized by the impact of independency of Tunisia in 1956, and that is because the Tunisian Civil Law doesn?t contain any rule authorizing a citizen to endowment his properties for the benefit of a school, mosque or any other institution from other side. The subject interest is also such as the exhumation of the economic history of Tunisia. My subject in this research is the Tunisian Archive, where the facts become known through the reports, letters, statistical tables related to endowments and its proceeds, even we will also find out that we are following the endowment in its various forms throughout history of a small simple phenomena that become an institution in respect of the rule of the Ottoman Empire, and such huge association with its effective role in the economy, politics and in the Tunisian society to become a small marginalized declined role in the entry of the French colonization to Tunisia 1882- 1956. And thus the organization loses the leading role, and also will be ignored and disappeared from the memory of the society after it was an important and basic component of it.