Süleymaniye Kütüphanesi seçme yazma eserlerde bulunan zencerek (Geçme) çalışmalarının teknik, desen ve renk açısından incelenmesi

Abstract

Zencerek (geçme) deseni, mimariden tezhip sanatına kadar pek çok alanda asırlardır kullanıldığı gibi günümüzde de sanatkârlar tarafından yaygın bir şekilde çalışılmaktadır. Geometrik desen kapsamında değerlendirilen geçme deseni, adından da anlaşılacağı gibi birbirinin altından ve üstünden geçen şeritlerin belli bir düzen içerisinde kesilmeden akışı ile elde edilen saç örgüsü veya zincir görünümündeki desenlerin hepsini kapsamaktadır. Tezhip sanatında kimi zaman ana süsleme elemanı kimi zaman yardımcı süsleme unsuru olarak karşımıza çıkan desen, tarih boyunca çok çeşitli örnekleri ile el yazması kitapların tezyinatında yer almıştır.Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, günümüze kadar korunmuş el yazması eserleri bünyesinde toplayan dünyanın sayılı kütüphanelerinden biridir. `Süleymaniye Kütüphanesi Seçme Yazma Eserlerde Bulunan Zencerek (Geçme) Çalışmalarının Teknik, Desen ve Renk Açısından İncelenmesi` konulu tez hazırlarken ilk olarak Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulunan tezhipli yazma eserler tespit edilerek, içlerinden geçme deseni bulunan 33 eser seçilmiştir. Ardından alınan izin çerçevesinde bu eserlerde bulunan 60 tezhipli sayfanın fotoğrafları çekilmiş ve tarih sırasına göre düzenlenmiştir. Son olarak ölçüleri korunarak birebir çıktısı alınan eserler geçme deseni bağlamında teknik, desen ve renk açısından incelenerek değerlendirmesi yapılmış ve kullanılan desenlerin teknik çizimleri hazırlanmıştır.Tez, beş ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Süleymaniye Kütüphanesi hakkında kısaca bilgi verilmektedir. İkinci bölümde, zencerek (geçme) deseninin tanımına ve geometrik desen bağlamında doğuşu ve tarihsel gelişimine değinilmiştir. Üçüncü bölümde, tezhip sanatında kullanılan geçme desenlerinin çeşitleri ve çizimleri anlatılmıştır. Dördüncü bölümde tezhip sanatında geçme deseninin tarihsel süreci yedi ana başlık altında incelenmiştir. Beşinci bölümde seçilen yazma eserler görselleri ile beraber değerlendirilmiştir. Çalışmanın amacı, tezhip sanatı çerçevesinde geçme desenini her yönü ile inceleyerek verilen örnekler yardımı ile anlatmak ve çizimler ışığında doğru uygulanmasını sağlamaya yardımcı olmaktır.Anahtar Kelimeler: Geçme, Zencerek, Zencirek, Kurtçuk, Tezhip, Bordür, Pervaz, Süleymaniye Kütüphanesi, Geometrik Desen

Zencerek (geçme) has been used for many years in many areas, from architecture to the art of illumination, Today it is also being enjoyed by artisans with pleasure. The `geçme` pattern evaluated within the geometric pattern includes all of the patterns in the hair braid or chain appearance obtained by the flow of the bands under and over each other without interruption in a certain order, as the name implies. Sometimes in the art of tezhip, the main ornamental element comes out as an auxiliary ornamental element and it takes place in the decoration of handwritten books with various examples throughout history.The Süleymaniye (Writings) Library is one of the few libraries in the world that collects manuscripts that are preserved to day-to-day. While preparing the thesis on `Technique, Pattern and Color Analysis of Zencerek (Geçme) Works in Selected Writing Works of Süleymaniye Library`, 33 works were selected which were found in the Süleymaniye Library. Then, photographs of the pages of 60 works in these works were taken in the permission frame and they were arranged according to the date order. Lastly, the works which are taken as one-sided are preserved and the technical drawings of the used designs have been prepared by evaluating them in terms of technique, pattern and color.The thesis consists of five main sections. In the first section, brief information is given about the Süleymaniye Library. In the second section, the origin and the historical development of the pattern of zencerek (geçme) are mentioned in the context of geometric pattern. In the third section, the types and drawings of `geçme` patterns used in the art of tezhip are explained. In the fourth section, the historical process of the geçme pattern in the art of tezhip is examined under seven main headings. In the fifth section, the selected writing works were evaluated together with their visuals. The aim of the study is to examine every aspect of the pattern of geçme through the art of tezhip, to explain with the help of given examples and to help to ensure the correct application in the light of the drawings.Keywords: Geçme, Zencerek, Zencirek, Kurtçuk, Tezhip, Bordür, Pervaz, Süleymaniye Library, Geometric Pattern