Sarıkamış harekatı

Abstract

ÖZET Osmanlı İmparatorluğu, XX. yüzyıla batılı devletler arasındaki ekonomik ve bi limsel yarıştan kopmuş bir halde girmişti. Acil çözümler bekleyen sorunlar karşısında devlet esaslı bir programa sahip değildi. Ağır malî buhranlar karşısında yerel tedbirler alma şansına sahip olmayan devlet, buna bağlı olarak siyasî bağımsızlığından da sürekli ödünler vermek zorunda kalıyordu. Devletin ekonomik şartlarını iyi değerlendiren batılı devletler uyguladıkları dış borç siyaseti ile Osmanlı maliyesini kontrollerine aldıkları gibi çeşitli ırklardan oluşan Osmanlı halkları arasındaki ayrılıkçı hareketleri de sistemli bir şekilde kışkırtmaktan geri kalmıyorlardı. Bu tahriklerin sonunda Osmanlı İmpara torluğu, Avrupa kıtasındaki topraklarının büyük kısmını kaybetti. Yüzyılın başında devletin en önemli sorunu toprak kaybını önlemek ve ekonomik çöküşün önüne geç mekti. I. Dünya Harbi öncesinde Avrupa'da yeniden yapılanan ittifaklar arasında uzun zaman kendisine yer arayan Osmanlı İmparatorluğu, siyasal bütünlüğü için daha az teh likeli gördüğü Almanya ile yaptığı ittifak gereği, hazırlanan savaş planında Kafkasya'da Ruslara karşı bir cephe açmayı üzerine almıştı. Ne var ki harbe girişten altı ay önce başlatılan seferberlik çalışmaları, ekonomik şartlar ve bölge altyapısının yetersiz olması yüzünden Osmanlı Ordusu' nu savaşa hazırlamakta başarısız kaldı. Doğu cephesinde savaş başladığı günlerde bir ordunun zaferi için gerekli şartlar dan hiçbiri yeterli değildi. En başta bölgenin ulaşım zorluklan, Osmanlı topraklarına giren Rus kuvvetlerine eşit sayıda bir orduyu sınırda besleme imkanı vermiyordu. Yol ve nakliye aracı yokluğu yüzünden cepheye gönderilen orduyu besleyecek menzil teş kilâtı kurulamamıştı. Öte yandan salgın hastalıklar orduyu arkadan kuşatmış durumday dı. Her nevi ekonomik değere ülke genelinde el konulduğu halde orduyu kış harbinin ihtiyaçlarına göre donatmak mümkün olmamıştı. Bütün bu olumsuz şartlara rağmen doğu cephesinde Rusları karşılayan 3. Ordu 1914 yılının Kasım ve Aralık aylarında Rus Ordusu karşısında bir takım başarılar elde etmemiş de değildi. Gerek bu başarıların etkisi, gerekse beslenme problemlerinin aşılması düşüncesiyle 3. Ordu, 22 Aralık 1914 tarihinde Başkomutan Vekili Enver Paşa komutasında Sarıkamış Harekâtı'nı başlattı. XIIIEnver Paşa, beslenme probleminin, sınır ötesinde elde edilecek ganimetlerle çözülebile ceğine inanıyordu. Ani gelişen Türk taarruzu karşısında şaşıran Ruslar hızla geri çekilmeye başladılar. Rus Ordusu'nun geri çekilme yollarının bulunduğu Sarıkamış, mühim bir ikmal merkezi olması ve stratejik önemi dolayısıyla taarruzun ana hedefi haline gelmişti. Taarruzla birlikte bölgenin ve mevsimin bütün zorluklan aynı şiddette kendini gösterdi. Dağların karlarla kaplı olması, kıtaların yürüyüş nizamını bozduğu gibi ağırlık kollarının ve erzak katarlarının da orduyu takip etmesine imkan vermedi. Taarruz planında belirtilen günde Türk kolorduları Sarıkamış önüne gelemediler. Enver Paşa'nın kolordular üstünde grup kumandanı olarak her üç kolordu ile irti batı kolayca sağlayabileceği bir noktada karargâhını kurması ve orduyu genel maksat yönünde idaresi gerekirken bir kolordunun başında Sarıkamış'a gitmesi ve diğer kolor duları adeta kendi başına bırakması başarı şansı yüksek olan taarruz planım sonuçsuz bıraktı. Onunla birlikte aynı günde Sarıkamış'a gelmesi gereken X. Kolordu Komutam Hafız Hakkı Paşa, taarruz planlarına aykırı olarak istikamet değiştirdiği Kosur boğazın da 4 gün kadar zaman kaybedip % 20 oranında da asker zayiat verdikten sonra Sarıka mış önlerine gelebildi. Diğer taraftan Rusları Araş vadisinde tutma görevi verilen Galip Paşa komutasın daki XI. Türk Kolordusu oldukça yetersiz kaldı. Türk taarruzunun ilk günlerinde Kars'a kadar geri çekilme planlan yapan Rus Ordusu bölgede yaşayan Ermenilerden elde ettiği bilgilerle Türk Ordusunun karşı karşıya bulunduğu zorluklan yerinde takdir ederek ce saretle direndi. Ortak hareket edemeyen ve birliklerini toplu bulunduramayan Türk ko- lordulan ilk günlerde savunmasız bir durumda bulunan Sarıkamış'a giremediler. Çok üstün ikmal imkanlan, kaybettikleri zamanı ve insan gücünü kazanmada Rus Ordusu'na tartışmasız bir üstünlük sağladı. Her iki taraf içinde yıpratıcı olan kış savaşı hiç bir ikmal imkanı bulunmayan Türk Ordusunun taarruzdan önceki sınırlara çekilmesi ile son buldu. Cihan Harbine parlak bir başlangıç yapmak isteyen Türk Genelkurmayı bu hede fine ulaşamadı. Doğu Anadolu daha çok Rus tehdidi altına girdi. Bütün olumsuz şartlara rağmen taarruzun başanya ulaşması durumunda bile -kaldı ki Sarıkamış'ta zafer daha yakındı- bölgenin alt yapısı ve ekonomik imkanlar doğu sınırlarında bu başannın sür dürülmesi için yeterli değildi. XIV

ABSTRACT The Ottoman state entered the 20 th century by breaking with the economic and scientific races among western countries. She had no sophisticated approach against problems which needed immediate solutions. Despite of this misfortunes, the third Turkish army which had faced up the Russians certain initial successes against Russian army in November and December 1914. By the effect of this successes and the impossibility of maintaining the army on the border area, the third Turkish army, commanded by the acting commander-in-chief Enver Pasha, began its winter offensive on 22nd of December 1914. At the same time there was a widespread belief that the food problem of the army would be solved beyond the border by the booties taken from the enemy. Enver Pasha, as the group-commander above those army corps, ought to have established his headquarters on a point where he could easily comumicate with three army corps and led the army on general purpose; but instead of this, he went directly to Sankamish and left other army corps on their own so the offensive plan -which had initally very high change of success- faily. Hafız Hakkı Pasha, who ought to have come to Sankamish on the some day with Enver Pasha, after having aimlessly wandered in the mountains contrary to the offensive plan for four days and lost 20 % of his soldiers could only come there belatedly 1 1th Turkish Army Corps commanded by Galib Pasha who had an assignment of keeping the Russians in the Aras valley was very ineffecting. The Russians army which had planned to retreat up to Kars on the begining of the Turkish offensive, after having been informed by local Armenians, estimated correctly the conditions of the Turkish army and resisted courageously. Turkish army corps, which not could act harmoniously and could not concentrate their forces, could not enter Sarıkamış which they had found defensless on the first days of their campaign as well XV.