Ebherî`nin Telhîsü`l-Hakâik isimli eserinin tahkik ve tahlili

Abstract

Bu çalışma İslam düşünce geleneği içerisinde İbn Sînâ'nın düşünce sistemini VII/XIII. yüzyılda devam ettiren Esîrüddin el-Ebherî'nin (ö. 665/1265[?]) yazma hâlinde bulunan ansiklopedik tarzda telif edilmiş Telhîsü'l-hakâik isimli eserini konu edinmektedir. Klasik dönem mantığı ile felsefesinin bütün problemlerini detaylarına girmeden ele alan bu eser Ebherî'nin orta hacimli kitaplarından biridir. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde müellifin hayatı kısaca anlatılıp eserleri özet mahiyetinde tanıtıldı. İkinci bölümde esere ait nüshalar hakkında bilgiler verilerek eserin ismi ve müellife nispeti ile tahkikte kullanılan yöntem üzerinde duruldu. Üçüncü bölümde Telhîsü'l-hakâik'in sistematiği anlatılarak Ebherî'nin düşünce sisteminde mantığın işlevi ve ilimler tasnifindeki yeri tartışıldı ve onun, mantığın konusu olarak neyi gördüğü üzerinde duruldu. Ardından Telhîsü'l-hakâik'in içinde bulunduğu mecmuada yer alan Ebherî'ye ait Beyânu'l-esrâr, Kitâbu'l-metâli ve Zübdetü'l-hakâik adlı eserler çerçevesinde `umûr-i âmme` kavramının ne şekilde ele alındığı ve bu kapsamda ele alınan kavram listesinin nasıl oluştuğu incelendi. Akabinde Ebherî'nin düşünce sisteminin anlaşılmasına Telhîsü'l-hakâik bağlamında mütevazı bir katkı olması amacıyla eserde ele alınan `el-cüz'üllezî lâ yetecezzâ (atom)` ve `zorunlu varlığın bütün şeyleri bilmesinin nasıllığı` meseleleri ele alındı. Bu bölümde son olarak eserin mantık, fizik ve metafiziğe ait bölümleri hülasa edildi. Çalışmanın son bölümünde ise tahkikli metne yer verildi.

This study examines a book titled Telhîsu'l-hakâik, which is a manuscript written in an encyclopedic style by Esîrüddin el-Ebherî' (665 AH/ 1265 AD[?]) who maintained the Avicenna's system of thought in the 7th and 8th centuries AH within the tradition of Islamic thought. This work, one of Ebherî's average size books, discusses the entire issues of philosophy without indulging the details based on the logic of classical era. The study encompasses four chapters. The first chapter presents a short biography of the writer and introduces his works briefly. The second chapter gives information about the manuscripts of the work such as their authenticity and title, and explains the methods used for examination. The third chapter, by showing Telhîsu'l-hakâik's system, discusses the function of logic in Ebherî's thought and its place in the classification of sciences; it also highlights what Ebherî considers as the subject of the logic. Then, the study discusses how the concept `al-umūr al-'āmmah` is handled and the concept list in this line is constructed in the books Beyânu'l-esrâr, Kitâbu'l-metâli and Zübdetü'l-hakâik, all belong to the compilation which also involves Telhîsu'l-hakâik. After this, in order to make a modest contribution to our understanding of Ebherî's thought in relation to Telhîsu'l-hakâik, the issues -mentioned in the work- of `el-cuz'ullezî lâ yetecezzâ (atom)` and `the ways of necessary existent's knowing all` are addressed. Moreover, the chapters of the work on logic, physics and metaphysics are summarized. In the final chapter, a critical edition of the book, based on two manuscript copies, is presented.