XIX. yüzyılın son çeyreğinde Tokat sancağı

Abstract

XIX. yüzyılın son çeyreğine kadar Sivas Vilayeti'ne bağlı bir kaza olarak idare edilen Tokat, Canik Sancağı'na bağlı olan Niksar Kazası'yla, Amasya Sancağı'na bağlı olan Erbaa ve Zile Kazaları'nın buraya bağlanmasıyla, 12 Ocak 1880 tarihinde sancak statüsüne çıkarılmıştır. İdari olarak, alt birimleri bünyesinde barındıran Tokat Sancağı, 1890 yılında merkez kaza haricinde, üç kaza ile bunlara bağlı toplam 45 nahiye ve 657 köyden oluşmaktadır.Genel olarak XIX. yüzyılın son çeyreğinde, sancak nüfusunun % 80'ini Müslümanlar, % 20'sini ise gayr-i Müslimler oluşturmaktadır. Ayrıca bu dönemde iskân bölgelerinden biri olan Tokat'a birçok göçmen yerleştirilmiştir. Eğitim alanında, Müslüman eğitim kurumlarının yanında gayr-i Müslimlerin de pek çok eğitim kurumuna sahip olduğunu görmek mümkündür. Bu dönemde özellikle yol yapımına hız verilerek Samsun'dan başlayıp Malatya'ya kadar uzanan ve iç kesimlerle Karadeniz bağlantısını sağlayan yolda birçok düzenleme ve tamirat yapılmıştır. Bunun haricinde sahilde bulunan Ünye İskelesi'ne, Niksar üzerinden bağlantı sağlanmıştır. Haberleşmenin daha kolay sağlanabilmesi için kazalara telgraf hattı çekilmiştir. Ekonomik alanda ise özellikle tarım sektörü gelişme göstermiş, sancak dahilinde yetiştirilen birçok üründen ihraç edilenler olmuştur.Bu dönemde Anadolu'nun bazı yerlerinde yaşanan Ermeni İsyanları, Tokat'ta da meydana gelmiştir. Özellikle 1893-1897 yılları arasında faal olarak eylemler yapılmıştır. Meydana gelen karışıklılar neticesinde bölgeye Mahkeme-i Fevkalade gelmiş ve Avrupa devletleri dahi bu olaya karışarak Ermenileri himaye etmiştir.Anahtar kelimeler: Tokat Sancağı, XIX. yüzyıl, Zile, Erbaa, Niksar

Tokat, which had been governed as a district of Sivas Province until the last quarter of 19th century, was transformed into the status of sanjak in 12 January 1880 soon after Niksar County, which belonged to Canik Sanjak, and Erbaa and Zile counties, which belonged to Amasya Sanjak, were integrated here. Accommodating the sub-divisions in its own structure administratively, in addition to the central county, Tokat Sanjak was made up of three counties and a total of 45 sub-districts and 657 villages belonging to these counties in 1890.In the last quarter of the 19th century, 80 % of the population of the sanjak generally constituted of Muslims, and 20 % of non-Muslims. In addition, several immigrants were located into Tokat, which was one of the settlement regions during this period. It is possible to see that, in educational field, non-Muslims had several educational institutions apart from the educational institutions of Muslims. During the period, particularly road construction gained speed and a lot of adjustments and repairs were done on the main road starting in Samsun and reaching up to Malatya and providing the Black Sea connection of inland locations. Apart from these, another connection was provided to Ünye seaport through Niksar. A telegraph line was established from the center to the counties to enhance the communication. In the field of economy, the agricultural sector developed and most of the products grown in the sanjak boundaries were exported.The Armenian riots occurring in different regions of Anatolia during this period arose in Tokat, too. Particularly, actions arose actively between 1893 and 1897. As a consequence of the disorder, Mahkeme-i Fevkalade came to the region and European countries also interfered with the case and safeguarded the Armenians.Keywords: Tokat Sanjak, 19th Century, Zile, Erbaa, Niksar